Bacak ağrısı, bacaklarda şişme, ödem, renk değişiklikleri ya da yaraların varlığı bacaklardaki atardamar ya da toplardamarlardaki daralma, pıhtılaşma, tıkanıklık ya da varis denilen toplardamar genişlemelerine bağlı ortaya çıkabilmektedir.
Bacaklarda ortaya çıkan bu şikayetlerin aydınlatılması için ultrasonografi ve renkli Doppler ultrasonografi ile bacaklardaki atardamar ve toplardamarlar tıkanıklık ve genişleme açısından değerlendirilir. Ultrason ve Renkli Doppler Ultrason incelemeleri yüksek frekanslı ses dalgalarının kullanıldığı, radyasyon içermeyen, güvenle uygulanabilen radyolojik görüntüleme yöntemleridir.
Doppler Ultrasonografi damarsal görüntülemenin en temel ve kolay uygulanabilir yöntemi olup gerekli durumlarda anjiografik görüntülemeler için yönlendirici rolü bulunmaktadır. Bu incelemelerde damarların iç yapısı ve kan akışı incelenir; daralma, tıkanıklık ve genişlemeler (varis) saptanır. Ayrıca Renkli Doppler Ultrasonografi ile kanın damar içindeki akış yönü ve hızı analiz edilir.
Toplardamar sorunlarında daha çok gün içerisinde artış gösteren bacaklarda şişme ve ödem görülür. Bacaklarda kramp, koşma ve yürüme sırasında meydana gelen kas ağrıları, kronik bacak ağrıları ise atardamar tıkanıklığının belirtileridir. Bu belirtiler genellikle uzun süre ayakta dururken, yürürken ve özellikle merdiven çıkarken ortaya çıkar, kişi bacaklarını zor taşıyormuş gibi hisseder ama bir süre dinlendikten sonra bu bulgular geçer. Buna ayak ve bacaklarda uyuşma, karıncalanma, soğukluk-solukluk ve yara iyileşmesinde gecikme eşlik edebilir.
Bacaklarda oluşan bu şikayetler damarlardaki daralma arttıkça şiddetlenir ve acil tıbbi müdahale yapılmazsa uzuv kaybına kadar gidebilen ciddi sorunlar oluşturabilir. Başlangıç aşamasında tespit edildiğinde ise yaşam tarzı değişiklikleri, kan sulandırıcı- damar genişletici ilaçlar, ufak egzersizler ve istirahat ile tedavi edilebilir. Bu yüzden bu tür şikayetler ortaya çıktığında uzman bir hekime muayene olunmalı ve gerekli tetkikler yaptırılmalıdır.
Derin ven trombozu: Bacaklarda derin yerleşimli toplardamarların içerisinde pıhtı oluşması ve buna bağlı damarda kısmi ya da tam tıkanıklık olmasıdır. Bu durumda bacakta tıkanıklığın seviyesine göre ani başlayan şişlik, ağrı, bazen de kızarıklık ve ısı artışı görülebilir.
Bacakta oluşan bu sorunların yanı sıra damardaki pıhtının damar içerisinde ilerleyerek akciğere gitmesi (emboli) ve buradaki damarda tıkanıklık oluşturması hayati öneme sahip bir durumdur. Bu nedenle emboli riski oluşmadan önce bacaktaki tıkanıklığın saptanması ve bir an önce tedaviye başlanması gereklidir. Derin ven trombozunun tespit edilmesinde ve takibinin yapılmasında en sık kullanılan görüntüleme yöntemi alt ekstremite venöz sistem renkli Doppler ultrasonografi incelemesidir.
Venöz Yetmezlik-Varis: Bacaklarda bulunan toplardamarlarda kanın ayaktan kalbe doğru iletilmesi sırasında yerçekimine karşı kanın geri akışını önleyen kapakçıklar bulunmaktadır. Bu kapakçıklarda yetersizlik-gevşeme-zayıflama gibi bir durum olduğunda damarlarda yetmezlik ve “varis” denilen genişlemeler oluşur.
Özellikle uzun süre ayakta durarak çalışanlarda, ileri yaştaki kişilerde, çoğunlukla da bilinmeyen nedenlerle bacak toplardamarlarında yetmezlik görülebilir. Buna bağlı olarak özellikle baldır bölgesi ve ayaklarda uzun süre ayakta durmakla akşama doğru artış gösteren şişme-ödem, ciltte renk değişiklikleri ve ciltte kılcal damar görünümleri ortaya çıkar.
Renkli Doppler ultrason ile derin ya da yüzeysel yerleşimli toplardamarlardaki genişlemeler ile kapakçıklardaki yetersizlik ve kaçakların düzeyi belirlenir. Bu inceleme medikal ya da cerrahi tedavi planının yapılması ve tedavi sonrası takip için önemlidir.
Atardamarlarda tıkanıklık: Atardamar duvarlarında yağlı, kolesterol içeren plakların oluşması ateroskleroz (damar sertliği) olarak adlandırılır ve oluşan plaklar zamanla damarda daralmaya ve kan akışında azalmaya neden olabilir. Bu durumun yoğun sigara tüketimi, yüksek tansiyon, şeker hastalığı, aşırı kilo ve yüksek kolesterol düzeylerine sahip kişilerde görülme ihtimali daha yüksektir. Risk altındaki kişilerin şikayetlerini ciddiye alması ve belli aralıklarla damar yapılarını muayene ettirmesi önerilmektedir.
Bazı hastalarda atardamar duvarlarının zayıflaması sonucunda “anevrizma” denilen baloncuk şeklinde genişlemeler ortaya çıkar ve bu genişlemeler yırtılma riski taşır. Atardamarlarda pıhtıya bağlı tıkanıklık oluşması ise arteriyel tromboz olarak adlandırılır.
Tıkanıklık sonucu kan akışının ani kesilmesi zamanla dokuların beslenememesine, doku ölümüne (nekroz) ve hatta geç fark edilip tedavi edilmezse kangrene neden olarak ayak ya da bacağın kesilmesi gibi ciddi boyutlara ulaşabilir. Bu nedenle tıkanıklığın erken dönemde teşhis edilmesi önemlidir. Renkli Doppler Ultrason tıkanıklığın yeri ve derecesini belirlemede önemli bilgiler sağlamaktadır.
Atardamar ve toplardamarlar daralma ve tıkanıklık açısından yapılan Doppler ultrason incelemesinde hasta bacakları tamamen açık olacak şekilde muayene masasına sırt üstü uzanır. Kasıktan ayak bileğine kadar ultrason jeli sürülür, atardamar ve toplardamarların seyri boyunca prob gezdirilerek görüntüleme gerçekleştirilir. Diz arkası ve baldırdaki damarlar için hasta yan ya da yüz üstü döndürülür.
Damarların içlerinin tıkalı olup olmadığı, akımı engelleyen trombüs oluşumlarının varlığı renkli Doppler tekniği ile incelenir. Damarların açıklığını değerlendirmek için yer yer küçük bası uygulamaları yapılır. Venöz yetmezlik-varis şüphesi varsa incelemeye ayakta devam edilir. Toplardamarların çapları ölçülür, kapaklardaki yetersizliği belirlemek için hastadan ıkınması ya da öksürmesi istenerek ultrason görüntülemesi ile kaçak miktarı saptanır.
Renkli Doppler Ultrason özel bir ultrason tekniği olup radyasyon içermeyen, her yaşta güvenle uygulanabilen, zararsız bir görüntüleme yöntemidir. Damarların incelenmesi cilde sürülen bir jel sonrasında ultrason probu sayesinde cilt üzerinden yapılmakta olup damara herhangi bir girişim olmadığından ağrılı bir işlem değildir. Tetkik sırasında kullanılan jel su bazlı olup herhangi bir yan etkiye neden olmaz.
Venöz yetmezlik-varis değerlendirmesi hasta ayakta dururken yapılır. Bunun nedeni ayakta iken yerçekimi etkisiyle damar içi basınç artışının ve kapakçıklardaki yetersizliğin daha belirgin hale gelmesidir. Varis incelemesi sırasında hastalardan zaman zaman ıkınması istenebilir ve bu durum nadir de olsa hastalarda baş dönmesine neden olabilir. Ayrıca bu tetkik hem yatarak hem de ayakta yapıldığı için yaşlı ve ayakta durması sıkıntılı olan hastalar için bir miktar yorucu olabilir.
İncelemeden sonra hastalar günlük işlerine hemen devam edebilir. Bu tetkik radyasyon içermediğinden kontrol amacıyla istenilen sıklıkta tekrarlanmasında sakınca yoktur.
Bacak Doppler Ultrasonu için herhangi bir özel hazırlık yapılmasına gerek yoktur. İnceleme sırasında kasıklardan ayak parmaklarına doğru değerlendirme yapılacağından buna uygun kıyafetler giyilmesi önerilmektedir.
Tetkik için hastanın varsa eski sonuçlarını yanında getirmesi mevcut hastalığın zamanla ya da tedavi ile değişimini belirlemek açısından önemlidir.
Bacak Renkli Doppler Ultrasonu, ultrasonografi gibi radyolojik işlemler konusunda eğitim almış Radyoloji Uzman Doktorları tarafından yapılmakta olup elde edilen veriler raporlandırılmaktadır.
Bacaklarda yüzeysel ve derin yerleşimli atardamar ve toplardamarlar bulunmakta olup bu damarlar kasıktan ayağa kadar ultrason ile ayrıntılı taranmaktadır. Bu incelemelerin süresi hastada var olan patolojiye, hastanın genel durumuna bağlı olarak değişebilmekle birlikte tek bacak için ortalama 20-30 dakika sürmektedir. Venöz sistem değerlendirmesinde inceleme hem yatarak hem de ayakta yapıldığından tetkik süresi uzayabilmektedir.
Copyright 2025 Uzm. Dr. A. Billur Şendur. Radyoloji Uzmanı Tüm Hakları Saklıdır.
Uzm. Dr. A. Billur ŞendurRadyoloji Uzmanı
