Safra kesesi, karında sağ üst kadranda karaciğerin altında yer alan armut şeklindeki bir organdır. Yetişkinlerde kişiden kişiye değişkenlik göstermekle birlikte içi dolu olduğunda uzunluğu 7-10 cm, çapı ise 3-4 cm olup yaklaşık 30-50 ml kapasiteye sahiptir.
Karaciğer tarafından üretilen ve besinlerdeki yağların sindirilmesine yardımcı olan “safra” sıvısının depolanmasını ve yoğunlaştırılmasını sağlar. Yağ içeren gıdalar sindirim sistemine girdiğinde safra kesesinde depolanan safra, ana safra kanalı (koledok) aracılığıyla on iki parmak barsağına iletilir. Su ve safra tuzlarından oluşan safra vücuttan bilirubinin uzaklaştırılmasına da yardımcı olur.
Safra yolu hastalıklarının %95’inden fazlası safra taşı nedeniyledir. Safra kesesi taşı genel popülasyonda %10 oranında ve kadınlarda 2-3 kat daha sık görülür. Görülme sıklığı yaş ile artar. Genetik nedenler safra kesesi taşı oluşumunda önemli bir role sahiptir.
Orta-ileri yaş, obezite, kötü beslenme, hareketsizlik, ailede taş öyküsü, bazı ilaçlar ve hızlı kilo kaybı kolesterol taşları için risk faktörleri iken, karaciğer hastalıkları, orak hücreli anemi gibi kan yıkım hastalıkları, Crohn hastalığı gibi barsak rahatsızlıkları, safra stazı, bakteriyel ve parazitik enfeksiyonlar ise pigment taşları için risk artırıcı durumlardır.
Safra taşı, safra kesesi içinde kolesterol, bilirubin ve pigmentlerin miktarının dengesizleşmesi ve artması nedeniyle safra içerisinde çökmesi sonucu oluşur. Safra kesesinin yeteri kadar boşalamaması da taş oluşumuna katkı sağlar. Safra taşlarının bir kısmı kolesterol taşı, bir kısmı pigment taşı olup en sık görülen ise mikst taşlardır. Sayı ve büyüklük açısından kişiden kişiye değişkenlik gösterir.
Klinik olarak safra kesesinde taş bulunan bireylerin sadece %15-20’sinde bulgu gözlenir. En sık görülen şikâyet özellikle yağlı ve baharatlı yemekler sonrasında sağ üst kadran ya da mide düzeyinde oluşan ağrı ve rahatsızlık hissidir. Ağrı bazen sağ omuza da vurabilir. Bunun dışında hazımsızlık, geğirme, şişkinlik, mide ekşimesi ve bulantı da görülebilen diğer belirtilerdir.
Safra yollarında taşa bağlı tıkanıklık olması safra yollarında genişlemeye, karaciğer fonksiyonlarında bozulmaya ve sarılığa neden olur. Taşa bağlı ana pankreas kanalı tıkanırsa pankreatit tablosu gelişebilir.
Ultrasonografi safra kesesi ve safra yollarının değerlendirilmesinde ilk tercih edilen, altın standart görüntüleme yöntemidir. Kolay ulaşılabilir ve noninvaziv olması, radyasyon içermemesi ultrasonun en önemli avantajlarıdır.
Ultrasonda safra kesesi içerisinde hareketli, arkasında gölge veren beyaz oluşumlar şeklinde görülür. Safra kesesi iltihabı olduğunda ultrason sırasında baskı ile sağ üst kadranda ağrı görülmekle birlikte ultrasonda safra kesesinde distansiyon, duvarında kalınlaşma ve çevresinde sıvı dikkati çeker.
İltihaplanma olduğunda hastada ateş, bulantı ve kusma da gözlemlenir. Ayrıca ultrason ile safra kesesi dışında safra yolları ve pankreas da görüntülenir.
Safra yollarının ve özellikle ana safra kanalının değerlendirilmesinde MRCP (Manyetik Rezonans Kolanjiopankreatografi) ya da ERCP (Endoskopik Retrograd Kolanjiopankreatografi) tetkikleri de tanıya yardımcı olur.
Safra kesesi ultrasonu en uygun şekilde değerlendirilmesi için kişinin inceleme öncesinde 6-8 saat aç olması gerekir. Tokluk durumunda safra kesesi içerisinde depolanan safra boşalacağı ve safra kesesi kasılıp büzüşeceği için net olarak değerlendirilemez. Ayrıca değerlendirme öncesi yeterli açlığın sağlanması gastrointestinal sistemdeki gazın azalmasına ve böylece safra kesesi ve ana safra kanalının daha kolay incelenmesine yardımcı olur.
Copyright 2025 Uzm. Dr. A. Billur Şendur. Radyoloji Uzmanı Tüm Hakları Saklıdır.
Uzm. Dr. A. Billur ŞendurRadyoloji Uzmanı
